چهار تاقی (آتشکده الزین (الذین) - طارم)
نوع اثر: محوطه دینی
محل جغرافیایی: شهرستان طارم، بخش چورزق، دهستان دستجرده، روستای الزین (الذین)
موقعیت: منتهی الیه شمال روستای اَلزین (الذین).
ارتفاع از سطح آب های آزاد: ۴۸۱ متر
ابعاد بنا: جهت شمالی - جنوبی: ۴ متر؛ شرقی - غربی: ۴ متر
توصیف محوّطه: آتشکده الذین که مردم روستا به آن نام مقبره را اطلاق می کنند، یک چهارتاقی است دهانه ی پایه های طاق ها ۳۵۵ سانتیمتر است. طاق ها به حالت تیزه دار هستند.
ضخامت هرکدام از پایه ها ۱۱۵ سانتیمتر است. چهارطاق روی چهار جهت فرعی منطبق گردیده اند. در طاق شمال غربی، یک سکو مانند وجود دارد. مصالح بنا سنگ و ملات گچ است. داخل بنا را نیز با گچ اندود کرده اند. سقف بنا، نیم کروی است که مرکز آن بر مرکز بنا منطبق گردیده است؛ البته از داخل بنا، نیم کره ی گنبد کامل نیست و بیشتر بیضوی به نظر می رسد. ارتفاع چهارتاقی از کف تا نقطه ی سقف ۳۲۱ سانتیمتر است. در مرکز سقف، یک روزنه ی مستطیلی به ابعاد ۳۵× ۳۱ قرار دارد به واسطه ی مرمّت های چندباره، سازه مقداری از حالت اصلی خود خارج شده است؛ به طور مثال، طاق غربی فرم خود را از دست داده و سقف بنا نیز اندکی ناموزون گشته است. رأس قوس طاق تا لبه ی سقف ۲۱ سانتیمتر فاصله دارد. گنبد به فاصله ی نیم متر از چهار کنج روی بنا، عقب تر است. پایه ی پاکار طاق های بنا، اندکی به خارج متمایل است؛ اینکار جهت مهار رانش طاق ها و سقف است.
بنای معروف به آتشکده(چهارتاقی) در انتهای شمالی روستای الزین قرار دارد؛ این بنا از شمال به گورستان قدیمی و سپس تپّه ی ماهورها و بلندی ها منتهی می شود. از شرق، خانه های روستا آن را محدود می کند. از غرب با گورستان و از جنوب با یکی از معابر و سپس خانه های روستا همجوار است. مصالح استفاده شده در ساخت این بنا، لاشه سنگ و ملاتِ آهک است. بنا شامل یک فضای مربع شکل و گنبدی روی آن است. فضای اصلی بنا از چهارطاق تقریباً هم شکل و هم اندازه تشکیل شده که بر روی چهار جرز مربع شکل قرار گرفته است. ابعاد بنا تقریبا ۴×۴ متر است. جرزها ۱×۱ متر هستند و در محلّی که طاق بر آنها قرار گرفته(پاطاق قوس) اندکی به داخل تورفتگی دارند. هر چهارطاق دارای قوس جناغی تند است. بلندی طاقها از کف بنا ۲ متر می باشد. روی مجموع چهارطاق گنبدی نیم دایرهای قرار گرفته و بنایی را به وجود آورده که به اعتقاد برخی از پژوهشگران آتشکده ای از دوران ساسانی است.
یافته های سطحی: نداریم
آسیب شناسی محوّطه: نزولات جوّی، فرآیندهای هوا دیدگی، فرسایش، حکّاکی روی اَندود دیواره ای داخلی بنا و سوراخ کردن کف بنا در سه نقطه. درسال های اخیر، بنا توسط سازمان میراث فرهنگی استان، مرمّت شده است.
دوره های فرهنگی: ساسانی و براساس برخی شواهد و مدارک موجود، این بنا در دوران میانی اسلام مورد استفاده قرار داشته است. سبک معماری بنا شباهت زیادی به چهار تاقی های دوران پیش از اسلام ایران دارد(عالی، ۱۳۸۷: مدخل شماره، ۳۷، صص. ۱۵۵-۱۵۹).
مشخصات ثبت: این اثر در تاریخ اول مهر ۱۳۵۳ با شماره ی ثبت ۹۸۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
